Motyw wielkiego czynu

Motyw ?wielkiego czynu”, przewijający się przez wiele opowiadań, znalazł pełny wyraz w Starej Izergil. Utwór ten był wielką antytezą świata ludzi ,,o martwych sercach”. Również na zasadzie antytezy pisarz wprowadził do utworu dwie legendy, których celem było przeciwstawienie egotyzmowi Łarry ?heroizmu indywidualistycznego” Danka. Nawiązywał zapewne do rewolucyjnych demokratów, dla których ofiara z siebie w imię powszechnego szczęścia stała się jednym z naczelnych nakazów moralnych; idea ofiarnictwa żywa była także w literaturze narodnickiej. A jednak Mikołaj Michajłowski bez entuzjazmu ocenił legendę, dostrzegł bowiem w gorejącym sercu Danka odblask nietzscheańskiego ofiarnictwa. Bańko wyrwał swe serce pod. wpływem miłości do ludzi, ale także z pogardy do tłumu; dokonał ?wielkiego czynu” w imię własnego ?ja”, gardząc w istocie tymi, których wybawił. Pierwsza redakcja słynnej Pieśni o Sokole brzmiała znowu silnymi tonami bezcelowego porywu, co zbliżało ją do ?poematów lirycznych” Balmonta Jednakże dzięki silnemu związaniu pisarza z rzeczywistością zawierała tendencję do konkretyzacji. Już w 1899 r. otrzymała kształt ostateczny. Można zatem twierdzić, że apoteoza działania była nie tyle wezwaniem do konkretnej działalności rewolucyjnej, ile przede wszystkim ?wołaniem o czyn”. Stąd rozegzaltowany patos, stąd łączenie idei czynu ze ?wzniosłą ułudą”. Konkretniej zabrzmiała napisana w 1901 r. Pieśń o Zwiastunie Burzy, którą powszechnie przyjęto jako proklamację rewolucyjną i po której zwiastunem burzy nazwano Gorkiego.